Deel 2 : de omgeving van het IJzerplein
We beginnen dit deel van de wandeling aan het IJzerplein, vlakbij het metrostation IJzer. Wie aansluit na deel 1 bekijkt het Handelsdok als eerste.
Bij het verlaten van het metrostation begeven we ons in de richting van de tramhalte aan het IJzerplein. We hebben hier aan onze linkerzijde de Handelskaai, boven het gedempte Handelsdok – merk op dat in tegenstelling tot aan andere oude havendokken beide zijden de straat dezelfde naam draagt en dat de huisnummering oneven is aan de zijde van het stadscentrum en even aan de overzijde.
Schuin links zien we een even brede en op het eerste gezicht gelijkaardige laan: de Diksmuidelaan, die boven de gedempte verbinding van het kanaal Brussel-Charleroi met de oude haven ligt.
Waar nu het IJzerplein lig stond in de tijd van de oude haven de Oeverpoort waar de schepen tussen de stadwallen de stad binnenkwamen en men op de brug het kanaal kon oversteken
Recht voor ons gaat het IJzerplein over in de Sainctelettesquare en langs die kant stappen we in de richting van de brug die de grens vormt tussen het kanaal Brussel-Charleroi en het Zeekanaal Brussel-Schelde (destijds Brussel-Rupel).
We beperken ons tot wat we aan onze linkerzijde zien, de overzijde komt in deel 3 aan bod. Op de hoek met de Diksmuidelaan valt meteen het 11 verdiepingen tellende appartementsgebouw op dat in verschillende fases gebouwd werd tussen 1925 en 1930 in opdracht van de Société Immobilière de Belgique. Dit gebouw met zijn in het oog springende koepel op het hoekgedeelte is bekleed met Art Déco motieven en staat bekend als Le Saillant de l’Yser.
De open ruimte die we hier nu zien hebben we te danken aan expo 58 en het beruchte viaduct van Koekelberg, dat in 1984 definitief verdween en vervangen werd door de Leopold II tunnel, vandaag vooral gekend omwille van de restauratiewerken die op gezette tijdstippen het verkeer weer volledig bovengronds brengen en de metro. Net zoals destijds het viaduct stopt de metrolijn aan Simonis (nu station Elisabeth) terwijl de tunnel met een bocht net niet onder de basiliek van Koekelberg, die we in de verte zien staan, doorloopt om aan de Keizer Karellaan weer boven te komen.
We komen aan de dubbele brug over het kanaal – een voor elke rijrichting – gescheiden door de ruimte die destijds ingenomen werd door het viaduct. Merk vooral de beelden in hardsteen op aan elke buitenhoek van de bruggen. Ze zijn van de hand van de Mechelse beeldhouwer Ernest Wijnants, wiens werk tal van Belgische musea siert.
Het kanaal Brussel-Charleroi kent een even bewogen geschiedenis als de haven van Brussel: het kwam er pas enkele eeuwen na de eerste plannen en werd in de loop van de kleine twee eeuwen van zijn bestaan – het werd ingehuldigd op 25 september 1832 - herhaaldelijk gemoderniseerd om van een kanaal toegankelijk voor schepen tot 70 ton uit te groeien tot een kanaal dat schepen met een tonnemaat van 1350 ton kan ontvangen.
We draaien de negende linie laan op en wandelen langs de brede wandelboulevard naast het kanaal in de richting van het Klein Kasteeltje, dat na diverse militaire functies nu vooral gekend is als opvangcentrum voor vluchtelingen. We bekijken ook de gebouwen op de oever en het valt op dat deze in een vrij uniforme bouwstijl opgetrokken zijn, in tegenstelling tot wat we elders zagen. Dit komt voort uit het feit dat de volledige wijk tussen de oude haven en nieuwe kanaal in dezelfde periode opgetrokken werd: tussen de twintiger en vroege dertiger jaren van vorige eeuw. In die periode was de herinnering aan de eerste wereldoorlog nog levendig, waren de laatste havendokken net gedempt en dus was het vrij logisch dat de nieuw aangelegde starten namen kregen die verwezen naar de grote oorlog. Alleen op de hoek met de Diksmuidelaan staat een 21° eeuws modern gebouw dat gelukkig niet al te schril afsteekt met de rest van de bebouwing
Aan de verkeerslichten steken we straat over om langs de Diksmuidelaan terug te keren naar het IJzerplein. Deze laan werd aangelegd op de plaats waar destijds het kanaal van Charleroi afboog naar de Brusselse haven om van daar via het zeekanaal verder te gaan richting Antwerpen. Ook hier werd het middendeel aan geparkeerde voertuigen onttrokken en vervangen door een wandelpad.
En de geschiedenis heeft ook haar rechten: op de hoek van de Diksmuidelaan en de Negende Linielaan treffen we in het midden een monument voor de gesneuvelden van het negende en negenentwintigste linieregiment. Het kwam er na de Grote Oorlog en werd later aangevuld met een gedenkplaat voor de tweede wereldoorlog.
Op de hoek met de IJzerlaan komen we aan de gebouwen die de Hallen der Voortbrengers herbergden. Tot 1973 werd hier de gekende Brusselse vroegmarkt voor bloemen,groenten en fruit gehouden. Deze verhuisde – zoals de Havenactiviteit meer dan een halve eeuw eerder – naar het noorden waar we ze op een van de volgende wandelingen zullen tegenkomen. Dit gebouw loopt door tot aan de 9°Linielaan.
Nog langs de Diksmuidelaan zien we de America hallen opgetrokken in 1925 voor het bedrijf America, een importeur van fruit. De benedenverdieping was bestemd voor de handel met een openbare veilingruimte en tribunes voor de kopers, de vijf verdiepingen waren voor bewoning en de kelders vormden een opslagruimte. Ook vandaag nog is in deze gebouwen een importbedrijf en groothandel (SANI Import) gevestigd. Een beeld dat we zowel langs de Diksmuide- als langs de Ieperlaan terugvinden: handel beneden en appartementen erboven. Een stijlvol geheel in Beaux-Arts en Art Nouveau stijl.
We kunnen kiezen ofwel gaan we langs links en dit deel van de Ieperlaan terug naar de Handelskaai ofwel stappen rechtdoor langs de Diksmuidelaan om aan het IJzerplein uit te komen aan het Handelsdok.
Aan het handelsdok zien we meteen het verschil: ook hier werd de middenruimte ontnomen aan de stilstaande auto en werd een voetgangers en fietspromenade aangelegd met zelfs fietsboxen voor de buurtbewoners, netjes gescheiden van de trambeddingen door een omheining, zodat men niet achteloos op de tramsporen terecht komt.
Langs het Handelsdok stond van halverwege de 19° tot net voor de eerste wereldoorlog het openbaar stapelhuis – toen al bekend als den entrepot – dat werd gebouwd in de stijl van Florentijnse paleizen. Het was een opvolger van het entrepot dat nu de KVS geworden is en werd opgevolgd door de nieuwe entrepots aan de Havenlaan, die we in een later deel zullen tegenkomen. Een rijke geschiedenis aan openbare stapelhuizen in Brussel.
Aan de zijde van de even nummers valt obs oog op het gebouw nrs.6-8, opgetrokken in natuur en baksteen en met mooie uitstekende balkons. Net zoals in gans de buurt ziet men ook hier de invloed van de art décostijl.
Aan de zijde van de oneven nummers is het oude werfdok verdwenen, maar hier werd de vrijgekomen ruimte opgevuld met bebouwing. We kunnen door de Werfkaai en de Werfstraat stappen om terug op de Handelskaai uit te komen en meteen een idee te krijgen hoe deze buurt er zou uitgezien hebben als men dit procedé zou toegepast hebben op alle gedempte havendokken. Weg openbare ruimte en groen. Om een idee over de breedte van het werfdok te hebben : het besloeg de ruimte nu ingenoemn door gebouwen met huisnummers 17 tot 25.
Bij het einde van deze wandeling letten we toch ook nog op de appartementsgebouwen die hier een kleine honderd jaar geleden oprezen en die nog steeds voor een dichte bewoning in de oude havenwijk zorgen. En helemaal op het einde van de Handelskaai op de hoek met de Diksmuidelaan en het IJzerplein staan de gebouwen van de vroegere “Manufacture Générale Charlet en Cie” die getuigen dat hier vroeger ook industrie aanwezig was naast de groothandel. De gebouwen lopen zowel langs de Diksmuidelaan als langs de Handelskaai en hebben ook twee binnenpleinen. Het in 1850 opgerichte bedrijf was gekend voor maken van stallen en hondenhokken, maar ook van artikelen voor zadel- en koetsenmakerij en reisbenodigdheden. Het hoekgebouw was de directeurswoning. Het gebouw is opgetrokken in Beaux-Arts stijl en heeft omwille van zijn ligging langs de dokken bijzonder stevige funderingen.
We zijn terug aan ons startpunt en kunnen hier onze wandeling beëindigen of meteen doorstappen naar deel 3. Bij het oversteken komen we aan de tramhalte. Kijk ook eens naar de grond waar voor deze omgeving vrij veel zand ligt. Wie zich afvraagt hoe dat hier terechtkomt: niet meegevoerd door de wind, maar door de tram. Trams gebruiken immers zand bij het remmen….
Vanaf 15 mei leest u het vervolg
©
