All-in culturele afdelingstrip Bourgondië

Niet naar het ‘klassieke’ Bourgondië met de wijnstreken, maar het landelijke noorden waar enkele culturele hoogstandjes en minder bekende pareltjes verscholen liggen in deze beboste en landelijke regio met een heel eigen charme.

Bij een aantal bezoeken zullen we kennis maken met de entourage van de zonnekoning: Lodewijk XIV. We betreden de leefwereld van drie van zijn vertrouwelingen. Maar drie totaal verschillende figuren: een sjoemelende financier die zijn laatste dagen in gevangenschap zou slijten, een militair die mede het uitzicht van Europa zou bepalen maar daarnaast koos voor een rustig leven als landman en familievader en een wetenschapper die de industriële revolutie voorbereidde maar zijn inzichten op het vlak van biologie stil hield omdat de tijdsgeest er niet rijp voor was. Daarnaast is er ook aandacht voor de religieuze hoogstandjes zoals Vézelay en Fontenay, en ook voor de middeleeuwse bouwtechnieken.

Kortom, een héél ander Bourgondië dan het stereotiepe van de hertogen en de wijnbouwers, maar verrassend en minstens even fascinerend!

Reisprogramma

Woensdag, 8 september (M – A):

Tijdens onze rit vanaf Diepenbeek richting Parijs lassen we, mede omwille van de rij- en rusttijden, een vrije pauze (niet inbegr.) in op een snelwegparking. Eens Parijs gepasseerd lunchen we in Maincy, een klein dorpje vlak bij Melun.

Daar bezoeken we ook Vaux-le-Vicomte, een hoogtepunt van de barokke pronkkastelen waar het hofleven zich ook buiten Parijs kon begeven. Het stond deels model voor Versailles. In zijn huidige vorm danken we het aan Nicolas Fouquet, surintendant van de financiën van de zonnekoning. Om de tuinen naar zijn zin te krijgen liet hij drie dorpen afbreken door Le Notre, de beroemde tuinarchitect (Versailles!). Maar de malversaties waarmee hij zijn fortuin opbouwde zouden hem uiteindelijk in ongenade doen vallen. Hij eindigde zijn leven als gevangene in de donjon van het kasteel van Pinerolo in de Alpen. Het verhaal dat zijn val veroorzaakt werd door de jaloezie van de koning bij diens bezoek aan Vaux-le-Vicomte is niet historisch. De onderzoeken naar zijn gesjoemel waren al opgestart vóór het bezoek, maar het heeft zijn zaak allicht geen goed gedaan.

Jan heeft toestemming om ons met de ‘oortjes’ te gidsen doorheen de benedenverdieping waar zich de belangrijkste zalen bevinden. Indien er tijd overblijft kan u vrij een kijkje nemen op de eerste verdieping en/of in de prachtige tuinen.

We rijden verder naar ons hotel nabij Avalon waar we inchecken en vergast worden op een 3-gangen-diner. Het hotel blijft onze uitvalsbasis gedurende het volledige verblijf in Bourgondië!

Donderdag, 9 september (O – M – A):

We beginnen onze dag met een bezoek aan een historische plaats: Alesia, de plek waar Julius Caesar Vercingetorix versloeg. De verschillende Keltische stammen in ‘Gallia Transalpina’ (ruwweg het huidige Frankrijk en België) werden samengebracht onder de ‘Pax Romana’ en moesten hun voortdurende onderlinge oorlogen achterwege laten. Het was een militaire en politieke nederlaag, maar het zou ook het begin zijn van een periode van vrede, rust, econo­mische bloei en welvaart.

Als de toestand van de wegen het toelaat gaan we even een kijkje nemen op het ‘oppidum’, de Gallische versterkte stad op een heuveltop waar Vercingetorix zich verschanste in afwachting van versterking door zijn bondgenoten. De 10 Romeinse legioenen (80.000 man) bouwden een dubbele omwalling (naar binnen en naar buiten toe) om zowel Vercingetorix in te sluiten als de versterkingen (250.000 man) af te weren. De verschillende veldslagen die volgden toonden duidelijk de militaire suprematie van de Romeinse beroepssoldaten. Op een bepaald moment slaagde een achttal cohortes (samen 6.000 man) er in om een aanval van 60.000 Gallische krijgers af te slaan. Uiteindelijk moest Vercingetorix zich overgeven. Hij zou de laatste 5 jaren van zijn leven doorbrengen als een beest in de onderaardse kerker van de mamertijnse gevangenis om uiteindelijk op het Forum Romanum gewurgd te worden. Een groot deel van zijn aanhangers eindigde in slavernij.

De rest van het verhaal, inclusief de voorgeschiedenis wordt u verteld tijdens een prachtige Nederlandstalige(!) audiotour in het erg mooie ‘Centre d’interprétation’. Daarna bekijken we een reconstructie van de Romeinse verdedigingswerken. En dr. Jan Vaes zal regelmatig de kans krijgen om bijkomende uitleg te geven, lacunes op te vullen en vragen te beantwoorden.

We lunchen in het bezoekerscentrum. Daarna brengt de bus ons naar Vézelay, de ‘parel van de Morvan’, waar we op de ‘colline éternelle’ een bezoek brengen aan de 11° eeuwse basiliek ‘Sainte-Marie-Madeleine’.

In 850 hadden zich aan de voet van deze heuvel al benedictijns nonnen gevestigd, later gevolgd door monniken, die in een klooster boven op de heuvel gingen wonen. Vézelay kreeg vanaf omstreeks 1050 de status van bedevaartsoord. De toevloed van pelgrims was zo groot, dat de oude abdijkerk al snel te klein werd. In 1096 begon men aan de bouw van een nieuwe. Het bedevaartsdorpje werd een stad van meer dan 1000 inwoners. De abdijkerk werd een begeerde laatste pleister- en verzamelplaats vooraleer de lange tocht naar Santiago de Compostela aan te vatten. In 1120 vond een enorme ramp plaats: meer dan 1000 pelgrims vonden de dood, toen de grote kerk in vlammen opging. De nieuwbouw, waarmee meteen werd begonnen, was voltooid in 1185. Op enkele aanpassingen in het midden van de 13e eeuw na bleef de abdijkerk een aantal eeuwen onaangeroerd. In de 19e eeuw werd de kerk onder leiding van de architect Viollet-le-Duc gerestaureerd.

Vézelay is het toneel geweest van historisch belangrijke massabijeenkomsten. Zo predikte Bernard van Clervaux er in 1146 de Tweede Kruistocht (die rampzalig zou verlopen). Onder meer Eleonora van Aquitanië heeft in de abdijkerk van Vézelay haar diensten aangeboden, nadat ze als amazone op een wit paard het stadje was binnengetreden. In 1190 genoot Vézelay het startschot van de Derde Kruistocht, met koning Filipd II van Frankrijk en Richard Leeuwenhart aan het hoofd. Ook de volgende kruistochten, in 1248 en 1270, onder leiding van Lodewijk de Heilige, vertrokken vanuit Vézelay.

In 1146 vestigde Thomas Becket zich in Vézelay om te ontsnappen aan de vervolging van de Engelse koning. In 1217 sticht Franciscus van Assisi er het eerste franciscaner klooster op Franse bodem.

Kortom, een historisch stukje Frankrijk en een pareltje van Romaanse bouwkunst met Jan als gids!

Vooraleer we terugkeren naar ons hotel ‘proeven’ we een ander aspect van Bourgondië. Reeds in Gallo-Romeinse tijden werd hier wijn verbouwd. Nu is de appelation controlée ‘Bourgogne – Vézelay’ niet direct de meest bekende of de meest prestigieuze, maar net daardoor zijn de prijzen er erg redelijk gebleven. We degusteren enkele van deze lekkere wijnen met een hapje erbij!

Vrijdag, 10 september (O – M – A):

Vrijdag, kastelendag! We beginnen met ‘Guédelon’, de replica op ware grootte van een middeleeuwse burcht uit de 13° eeuw. Het is meteen een educatieve bouwwerf waar alle relevante ambachtelijke technieken worden bestudeerd, aangeleerd en getoond. Als dusdanig is Guédelon een absoluut hoogtepunt van de experimentele archeologie. Het project wordt begeleid door archeologen, historici en architecten die als professor verbonden zijn aan de grote Franse universiteiten. Jan Vaes zal ons hier gidsen, eventueel begeleid door een lokale gids.

Daarna lunchen we met zicht op het kasteel. We opteren voor een koude lunch met brood en streekproducten!

Bazoches, dat we in de namiddag bezoeken, heeft de vorm behouden van de 12°eeuwse burcht waarvan het de fundamenten heeft overgenomen. ‘Thuis’ van een adellijke landman, plichtsgetrouwe ambtenaar en familievader, maar meteen één van de beroemdste mannen van zijn tijd: Sébastien le Prestre, maarschalk de Vauban. Wanneer hij kon deed hij aan ‘thuiswerken’, ver van het hof en de intriges. Het was er wel een komen en gaan van assistenten die met pakken plannen over en weer reisden naar Parijs en de talrijke steden en forten die Vauban ontwierp. In de ‘grote galerij’ (zijn werkplek) toont men uiteraard een overzicht van zijn werk, waaronder een massa ‘Unesco Werelderfgoed’. Tot daar het militaire, de rest van het kasteel toont ons het leven van de landman en familievader, die wegens zijn drukke agenda evenwel het beheer van het kasteel en de domeingoederen moest overlaten aan zijn echtgenote. Kenmerkend voor Vauban was dat hij op latere leeftijd voorstelde om een ‘dîme royale’ in te voeren, een extra oorlogsbelasting, die evenwel alleen zou moeten betaald worden door diegenen die het zich konden veroorloven, m. a. w. de ‘geprivilegieerden’. Onnodig te zeggen dat het hem door zijn gelijken niet in dank werd afgenomen en dat ze er dus nooit gekomen is. Een groter contrast met zakkenvuller Fouquet is niet denkbaar! Bazoches is nog steeds in bezit van en bewoond door nakomelingen van Vauban, meer bepaald via diens oudste dochter, Charlotte (Vauban had geen zonen). Kasteelheer Amaury de Sigalas is bovendien actief bezig met de promotie van dit unieke stukje erfgoed. De kans om daar een stukje Franse geschiedenis in levende lijve te ontmoeten is dus zeker aanwezig!

Ook hier komt Jan, die het kasteel reeds meermaals bezocht, volop aan bod!

Zaterdag, 11 september (O – M – A):

Op zaterdag bezoeken we nog een vertrouweling van de laatste Franse-koningen, maar dan niet omwille van zijn kasteel. Georges-Louis Leclercq, graaf van Buffon. Als ‘directeur van de koninklijke plantentuin’ van Lodewijk XV was hij een kind van het ‘ancien régime’. Nu grotendeels vergeten, maar als encyclopedist en natuurwetenschapper werkte hij al aan de ontwikkelingen die op komst waren! Hij produceerde zelf 36 delen van zijn ‘Histoire Naturelle’, die later door zijn geestesgenoten vervolledigd werd tot 44 delen. Dit werk omvatte een groot deel van wat we nu de ‘natuurwetenschappen’ noemen. Dit deel van zijn werk heeft erkenning gekregen in de naam van wellicht de mooiste vogel ter wereld: ‘Buffon’s Ara’. Uit zijn werk blijkt duidelijk dat hij overtuigd was dat soorten zich aan hun omgeving aanpasten. Als dusdanig was hij een voorloper van Lamarck, Wallace en Darwin.

Zijn belangstelling voor geologie en meer bepaald metallurgie bracht hem er toe ‘La Grande Forge de Buffon’ te bouwen die we gaan bezoeken. Dit was niet alleen een eerste stap in de richting van de industriële revolutie, maar meteen ook een bron van werkgelegenheid, een zelf­bedruipend woonproject, een economische motor voor de streek en een labo voor de ideeën van Buffon. In de industriële gebouwen werden enkel de hoogoven, de blaasbalgen, de waterraderen en enkele machines bewaard. De rest is verdwenen. In het woongedeelte bezoeken we de sier- en moestuin, de orangerie, enkele werkmanswoningen en een museumgedeelte waar ook het andere werk van Buffon getoond wordt. De rondleiding, deels door de huidige eigenaars-bewoners (6° generatie!), is in het Frans, maar dr. Jan Vaes en Johan zorgen voor de vertaling zodat u een goed beeld krijgt van dit merkwaardige stukje industriële archeologie!

We lunchen in een lokaal restaurant vlak bij het romantische ‘Canal de Bourgogne’

‘s Namiddags bezoeken we nog een hoogtepunt van Bourgondië: de abdij van Fontenay.

De abdij wordt beschouwd als een goed voorbeeld van de 12e-eeuwse cisterciënser bouwkunst, waar volledige afzondering mogelijk was door de architectuur en de ligging in een afgelegen en groene vallei. Deze abdij is vernoemd naar de fonteinen die haar tuinen versieren. In 1981 werd de abdij toegevoegd aan de lijst met werelderfgoed van UNESCO.

De Abdij van Fontenay is gesticht door de heilige, musticus en abt Bernardus van Clairvaux in 1118. De abdij is gebouwd vanwege woningnood in de kluis die de monniken aanvankelijk betrokken. Tot in de zestiende eeuw kende de abdij een grote bloei. Ze overleefde de Frans Revolutie vrij goed en kwam in 1820 in handen van de gebroeders Montgolfier(van de hete-lucht-ballon). De abdij werd in het begin van de twintigste eeuw in haar oude glorie hersteld door Bankier Edouaed Aynard.

Wat het meest opvalt is, na binnenkomst door het poort­gebouw, de abdijkerk in romaanse stijll uit de tijd van de stichter zelf, gebouwd dankzij de giften van de bisschop van Norwich, die hier schuilde voor zijn belagers, en ingewijd in 1147 door paus Eugenius III. De indruk­wekkende soberheid, die Bernardus sterk benadrukte in zijn strikte observantie van de kloosterregel van Bernardus van Nursia, typeert de kerk. Zeker wanneer de zon op de witte muren weerkaatst, lijkt de kerk, ondanks de bescheiden afmetingen (66 meter lang en 30 meter breed), enorm groot en overdonderend. Het grondplan van de kerk volgt het vaste patroon van de cisterciënzer bouwkunst. Verder zijn er nog een slaapzaal (dormitorium) en een kloostergang bewaard gebleven.

Die avond mogen we ons in ons hotel aan een extra lekker ‘laatste avondmaal’ te goed doen!

Zondag, 12 september (O – M):

Op de terugweg nemen we de middagpauze in de Champagnestreek. Als ‘aperitief’ proeven we enkele champagnes.

Na de lunch bezoeken we in Reims de basiliek van de heilige Remigius (Saint Rémi), die we wellicht nog kennen van onze schooltijd!

Het klooster van Saint-Remi is een klooster in Reims, gesticht in de 6e eeuw. Er bevinden zich de relikwieën van de heilige Remigius, de bisscop van Reims die Clovis, koning der Franken, tot het Christendom doopte op Kerstmis in het jaar 496 na Chr., nadat deze zich tot het christendom had bekeerd na zijn overwinning op de Alemannen in de slag bij Tolbiac. Hierdoor ontstond de traditie om de Franse koningen te Reims te zalven met een fiool olie die door een engel zou zijn gebracht bij de doop van de zoon van Clovis!

De basiliek werd geconsecreerd door Paus Leo IX in 1049. het middenschip en de transepten, in romaanse stijl, zijn het oudste; de façade van het zuidelijke transept is de meest recente. Veel waardevolle objecten van de abdij werden tijdens de Franse Revolutie geroofd, maar het 12°-eeuwse gebrandschilderd glas nog aanwezig. De abdij van Saint-Remi werd in 1991 een UNESCO werelderfgoed, samen met de nabijgelegen kathedraal van Notre-Dame de Reims en het Paleis van Tau.

Op zondag 7 oktober 2007 werd het duizendjarig bestaan van de basiliek herdacht in een eucharistieviering. Paus Benedictus XVI benoemde kardinaal Godfried Daneelss, aartsbisschop van Mechelen-Brussel, als zijn speciale gezant die voorging in de plechtige eucharistieviering. Ook hier zorgt Jan ervoor dat we er het fijne van weten!

Daarna vangen we de terugrit aan. Er kan nog een vrije pauze ingelast worden.